درباره علت نام‌گذاری گناباد، داوری های گوناگونی ابراز شده است. برخی آن را در اصل «گون آباد» مرکب از «گون» ترکی (به معنای‌خورشید) و «آباد» دانسته و نام را وسیله‌ای برای انتساب محل به خورشید دانسته اند. بعضی نیز آن را «گیو آباد» دانسته بر این باورند که گیو، پسر گودرز آن را بنا کرده است. دیگر آراء نیز هر یک نام شهر را به واژه ای منسوب دانسته اند. همانند «کان آباد» که به کان های موجود در منطقه اشاره می کند، و «گون آباد» که به فراوانی گیاه «گون» در محل دلالت دارد. گناباد را در گذشته «جویمند» نیز گفته اند. گناباد پیش از اسلام، گذرگاه درونی فلات ایران و بخش های خاوری آن، محل برخورد میدان جنگ لشگریان ایران و توران بوده است که «جنگ یازده رخ» در آن روی داده است. گناباد از مناطق کهن ایران است و بنای آن را به شاهان هخامنشی نسبت داده اند. این شهر درحدود سال 31 هـ . ق، به دست مسلمانان افتاد. در دوران سلجوقی و خوارزمشاهی آباد و از اعتبار و اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. گناباد در دوره تیموریان نیز اهمیت داشت و بر پایه نوشته نورالدین لطف الله، سرشناس به حافظ ابرو، حاکمان ایالت قهستان در آن می نشستند. در همین دوره است که دومین مسجد دو ایوانی این ناحیه در بجستان ساخته شد. گناباد در اوایل حکومت صفوی، مدت ها محل نبرد بین ایران و اوزبکان بود، با این حال در این دوران، مورد توجه بود و گسترش یافت. بناهایی چون امام زاده سلطان محمد عابد (ع)، کاخک، مسجد جامع گناباد، آب انبار و کاروان‌سراهای شاه عباسی، بیان‌گر این داوری است.
فرآورده های کشاورزی گناباد و آبادی های پیرامون آن عبارتند از : غلات، گیاهان علوفه ای، عدس، ماش، لپه، سبزی، دانه‌های روغنی، محصولات جالیزی، چغندرقند، پنبه، زیره، زعفران، درختان میوه، چون سیب، گلابی، به، گیلاس، انار، انجیر، توت، انگور، زرشک، بادام، پسته، گردو، فندق.بیش‌تر خانواده های کشاورز، همراه با کارهای کشاورزی، گوسفند، بز، گاو، شتر، و اسب نیز پرورش و نگاه‌داری می کنند. پرورش مرغ برای تولید گوشت، تخم مرغ، و پر یکی از منابع مهم درآمد مردم این ناحیه به شمار می آید. در گناباد پرورش کرم ابریشم از گذشته رایج بوده است. در حال حاضر نیز پرورش کرم ابریشم رواج زیادی دارد. هم چنین با توجه به فراوانی باغ های میوه، کشت شبدر و یونجه، زعفران، … پرورش زنبور عسل رایج است.
شهرستان گناباد، با پهنه‌ای حدود 9715 کیلومتر مربع، در مرکز خراسان رضوی، از نظر جغرافیایی در 34 درجه و 21 دقیقه پهنای شمالی و 58 درجه و 42 دقیقه درازی خاوری و بلندی 1150 متر از سطح دریا قرار دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان های تربت حیدریه و کاشمر، از خاور به شهرستان خواف، از باختر به شهرستان فردوس، و از جنوب به شهرستان های قاینات و فردوس محدود است. آب و هوای گناباد به دلیل قرار گرفتن در کنار کویر و دوری از دریا، بیابانی و گرم وخشک است. بیش ترین درجه حرارت در این شهرستان، در تابستان، 47 درجه بالای صفر و کم ترین آن در زمستان، 17 درجه زیر صفر است. بخش های کوهستانی شهرستان گناباد جزء نواحی خوش آب و هوا و ییلاقی شمرده می شود و بلندی های میان سنو و کاخک برف گیر و زمستان ها پوشیده از برف است. میانگین بارندگی سالانه، حدود 160 میلی‌متر اندازه گیری شده است.
راه های مهم گناباد عبارتند از :
1- راه یزد – طبس – فردوس – گناباد، به درازای 675 کیلومتر
2- راه فردوس – گناباد، به درازای 72 کیلومتر
3- راه گناباد – تربت حیدریه – مشهد، به درازای 265 کیلومتر
آرامگاه‌جغتای، امام‌زاده‌سلطان عابد، جامع‌عتیق جویمند، دژ دختر، دژ رستم، دژ فرود، گورپیران ویسه، گور میثور و مسجد جامع گناباد از مکان های تاریخی و دیدنی این شهرستان به شمار می روند.
از صنایع ماشینی‌‌این‌شهرستان می توان از کارخانه‌های ماکارونی، ملامین‌سازی، سنگ‌بری، واکس، کاشی سازی، آجرفشاری، و … نام برد. از صنایع دستی این شهرستان می توان فرش بافی، نمدمالی، گلیم بافی، رنگرزی، سنتی، سفال‌گری و سرامیک، بافندگی پارچه‌و‌دستار،سبدبافی،کارهای‌چوبی‌و‌صابون‌پزی را نام برد.
مهم‌ترین‌صنایع‌دستی‌این‌شهرستان سفال‌گری و سرامیک‌سازی، فرش‌بافی، نمدمالی، گلیم‌بافی، رنگرزی، سنتی بافندگی پارچه و دستار، سبدبافی، کارهای چوبی است. قالی‌های این شهرستان با طرح‌های مشهدی و محلی و بلوچی و در رنگ‌های قرمز، لاکی، قهوه ای و … عرضه می‌شود. سفال‌گری و سرامیک سازی در شهرستان گناباد بسیار رواج دارد در کارگاه‌های این شهرستان در روستای هند در یک کیلومتری شمال شهر گناباد قرار دارند. مواد اولیه در تهیه سفال و سرامیک عبارتند از: گل‌رس، لعاب، رنگ، مواد سوختی، مهم‌ترین تولیدات این کارگاه عبارتند از: کاسه سفید، قهوه ای، زیرسیگاری، قندان، شکلات خوری، پیاله و استکان و نعلبکی، پارچ و لیوان، بشقاب‌کوچک، کشک سیاسی، کاسه و بشقاب بزرگ. بازار فروش این محصولات در گذشته بیش‌تر به خود گناباد اختصاص داشته است. گلیم را پلاس نیز می گویند بافت آن در کارگاه‌های افقی و در روی زمین است به واسطه رونق فرش بافی گلیم بافی و تهیه نمد رنگرزی هم رونق دارد. گلیم مرغوب از پشم و گونه نامرغوب از رشته پتوهای کهنه با رنگ آمیزی استفاده می‌شود. نمد نیز از دیگر صنایع دستی این منطقه به شمار می‌آید. نمد در اصل گونه ای فرش است که از پشم تهیه می‌شود و از رخنه رطوبت و سرما جلوگیری می کند نمد برای مصرف های گوناگون و نقش های رنگارنگ است. تولید سبد و حصیربافی که ماده اولیه ان کم ارزش است مواد اولیه این تولید کاه، شاخه های نازک درختان است.
مردم گناباد اصیل و ایرانی هستندو به زبان فارسی و لهجه شیرین خراسانی سخن می گویند. همه مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.گنابادی ها مردمانی استوار، سخت کوش و مهمان دوستند. جمعیت شهرستان گناباد در سرشماری عمومی نفوس ومسکن سال 1375 هـ . ش، 103.625 نفر بوده است که از این شمار 51.590 نفر مرد و 52.035 نفر زن بوده اند. مهم‌ترین صنایع‌دستی‌این‌شهرستان سفال‌گری و سرامیک‌سازی، فرش‌بافی، نمدمالی، گلیم‌بافی، رنگرزی، سنتی بافندگی پارچه و دستار، سبدبافی، کارهای چوبی است. قالی‌های این شهرستان با طرح‌های مشهدی و محلی و بلوچی و در رنگ‌های قرمز، لاکی، قهوه ای و … عرضه می‌شود.
سفال‌گری و سرامیک سازی در شهرستان گناباد بسیار رواج دارد در کارگاه‌های این شهرستان در روستای هند در یک کیلومتری شمال شهر گناباد قرار دارند. مواد اولیه در تهیه سفال و سرامیک عبارتند از: گل‌رس، لعاب، رنگ، مواد سوختی، مهم‌ترین تولیدات این کارگاه عبارتند از: کاسه سفید، قهوه ای، زیرسیگاری، قندان، شکلات خوری، پیاله و استکان و نعلبکی، پارچ و لیوان، بشقاب کوچک، کشک سیاسی، کاسه و بشقاب بزرگ. بازار فروش این محصولات در گذشته بیش‌تر به خود گناباد اختصاص داشته است. گلیم را پلاس نیز می گویند بافت آن در کارگاه‌های افقی و در روی زمین است به واسطه رونق فرش بافی گلیم بافی و تهیه نمد رنگرزی هم رونق دارد. گلیم مرغوب از پشم و گونه نامرغوب از رشته پتوهای کهنه با رنگ آمیزی استفاده می‌شود. نمد نیز از دیگر صنایع دستی این منطقه به شمار می‌آید. نمد در اصل گونه ای فرش است که از پشم تهیه می‌شود و از رخنه رطوبت و سرما جلوگیری می کند نمد برای مصرف های گوناگون و نقش های رنگارنگ است. تولید سبد و حصیربافی که ماده اولیه ان کم ارزش است مواد اولیه این تولید کاه، شاخه های نازک درختان است.
